Dames en Heren, stelt U zich voor,

Ons leven, een reis langs de takken van de boom der mogelijkheden.

Kort voor de oorlog worden mijn eerste vertakkingspunten gepasseerd en in september 1940, Rotterdam is gebombardeerd, word ik als jongetje in die stad geboren.

In 1962 in Leiden na mijn kandidaatsexamen komt weer zo'n vertakkingspunt in zicht. Het Kamerlingh Onnes laboratorium met zijn lage temperatuur onderzoek trok mij niet. Rusteloosheid, hang naar verandering kregen de overhand en ik besloot mijn geluk in Amsterdam te beproeven. Hoe ben ik toen tussen de elementaire deeltjes verzeild geraakt? Zij die dat proefondervindelijk bestudeerden, zaten in dat prachtige gebouw aan de Plantage Muidergracht, het Zeeman laboratorium.

De schoonheid van dat gebouw heeft bij mij de doorslag gegeven, vermoed ik nu. Gaat U gerust eens kijken, het staat op de monumentenlijst en is enige dagen per jaar gratis voor het publiek toegankelijk. U zult dan een ruime rechtlijnige hal betreden, waar het licht door de dakvensters naar binnen stroomt. De marmeren trap stijgt omhoog naar dat licht en naar de ingang van de regentenkamer gelegen aan de achterzijde met uitzicht op het water van de gracht. Het gebouw is een eerbetoon in steen van de Amsterdamse burgerij aan de natuurkunde en aan één van haar gelauwerde beoefenaren. De idealen van die jaren in het begin van de twintigste eeuw: Streven naar het Hogere, Verheffing des Volks, Op naar het Licht, lijken er vorm te hebben gekregen. Althans bij mij werd zoiets opgeroepen toen ik er enige weken geleden weer eens een bezoek bracht. Het verstilde en schitterende bibliotheekje waar ik mij in het midden van de zestiger jaren in alle rust 's avonds op al mijn grote natuurkundetentamens heb voorbereid, ligt er nog bij als vroeger. Helaas zijn de boeken en hun inhoud veranderd, er huizen sociologen. "Institute of Social Studies" staat op een bordje bij de deur.

Mijn eerste dienstreis naar CERN, nachttrein naar Genève in begin 1965, heb ik onder leiding van Willem van Leeuwen gemaakt. Toen en nu was hij veel handiger in het gebruik van computers dan ik en we hebben enige ponskaarten toegevoegd aan een vele bakken groot bestand. Mijn eerste kennismaking met Bob Jongejans en zijn vrouw heeft in die dagen plaats gevonden. Met Walter Hoogland heb ik er later datzelfde jaar nog zes maanden doorgebracht. Mijn levenslange vriendschap met hem en zijn vrouw Celine Leopold is toen ontstaan. Hulpje was ik bij een bundel naar het 80 cm Saclay bellenvat.

Terug in Amsterdam in begin 1966 bleek de stad in beroering geraakt. In het kielzog van Sietze Bosgra, promovendus bij de emulsies en actievoerder van de pacifisten, zijn Erik de Lijser, medestudent van het lab, en ik betrokken geraakt bij de eerste Vietnam-demonstraties, georganiseerd vanuit het Quaker-centrum in de Vossiusstraat vlakbij de ingang van het Vondelpark. Rondreizende Amerikaanse Quakers, Berlijn en Stockholm werden tevens bezocht, hadden hun Nederlandse geloofsgenoten daartoe aangezet. Hand- en spandiensten hebben wij verleend aan het Vietnam Bulletin. Mary Duyvendak, later de moeder van onze zoon David, vertaalde er artikelen voor uit het Engels, de taal van haar Amerikaanse moeder.

Bij mijn afscheid van Kluyver eind 1967, ik zou in januari van het nieuwe jaar als fellow op CERN aan mijn eerste van drie langdurige verblijven in Genève beginnen, zei hij mij: "U zult bemerken dat de wereld minder slecht is dan u denkt." Daar keek ik van op, van zo'n uitspraak. Hij had er wel meer zo. Na de gebeurtenissen in de Raadhuisstraat op de dag van het huwelijk van onze huidige koningin en prins Claus in 1966 stond ik bij de koffie de volgende morgen opgewonden te kwekken over wat ik daar had meegemaakt. Hij was kwaad geworden en had mij toegesnauwd: "Wat denkt U wel, de trouwdag van dat meisje te verpesten." En: "Natuurlijk is ze met een Duitse jongen getrouwd, ze is immers zelf een Duits meisje." En dit uit de mond van iemand die in de oorlog, net als Dick Harting, was opgepakt en in Duitsland tewerkgesteld. Zoiets zet aan tot denken.

Ik heb lang stil gestaan bij de plek waar de eerste weëen van mijn geboorte tot natuurkundige zich hebben afgespeeld. Een andere geboorte, die van ons instituut is vanuit datzelfde gebouw en die regentenkamer aan dat water voorbereid. Natuurlijk zijn er anderen in Utrecht, Genève en Nijmegen die hun rol hebben gespeeld, maar de permanente druk van Kluyver op de FOM en het departement is de grootste geweest.

Vele leerjaren bij CERN en sinds augustus 1974 bij DESY in Hamburg zijn nodig geweest om van mij nog iets te maken. Toen de voorlopige regering van het NIKHEF, een viermanschap bestaande uit Harting, Kittel, Sens en Veltman, in december 1975 mij aanmoedigde om bij de in die zomer aangenomen nieuwste aanwinst van DESY, PETRA, iets te ondernemen (nog zie ik de bemoedigende blik van de sigaren rokende Veltman) was ik er, zoals dat tegenwoordig heet, klaar voor. Ik was met twee collegae, Bartel en Büsser, bezig met het schrijven van een voorstel voor een experiment bij de nieuwe DESY e⁺e^- machine. Op de eerste collaboratie huwelijksmarkt in Frascati aanvang 1976, bleek dat er nog twee van dat soort voorstellen waren: één van Ting, de ander van Becker, beiden van het MIT. De totstandkoming van de Mark J collaboratie werd later dat jaar een feit.

Overal op de wereld heb ik de boodschap van het Mark J experiment verkondigd: "De gluonen bestaan." In de V.S. ben ik eens een voordracht begonnen met: "From the gospel of Mark, chapter J." Aan de strijd met onze concurrent Tasso over de vraag "Wie kan de ontdekking van de 3-jet gevallen op zijn naam schrijven?" heb ik hartstochtelijk meegedaan. Op dit moment liggen zij in Europa op kop, elders in de wereld is het voor hen geenszins een gelopen race.

Welgemoed op weg nu naar mijn laatste experiment bij LEP. De eerste in een reeks test dradenkamers voor L3 kwam tot stand in het begin van de tachtiger jaren. De gestalten van Bob Hertzberger en Fred Hartjes doemden voor mijn geestesoog op toen ik die regel schreef. In 1983 vond Bert Diddens dat ik naar Amsterdam moest komen. Hij wilde die prachtige werkplaatsen van zijn instituut gevuld zien met werk vertelde hij me. Ik heb mij met al mijn kracht ingezet om zijn wens in vervulling te doen gaan. Zelfs een beleidsruimtevoorstel bij de FOM werd er voor aangenomen. Die jaren in de Watergraafsmeer tot eind 1988 behoren tot de dierbaarste die ik binnen het NIKHEF heb gehad.

Al die activiteit kon mijn tweede directeur Walter Hoogland wel verontrusten. De financiële situatie was veranderd, de ruimte werd minder, de staatsschuld liep op. Er waren maanden dat ik op zijn verzoek om de twee weken een nieuw vijf jaren plan heb gemaakt. Natuurlijk moest hij de ruimte in de werkplaatsen en ontwerpafdelingen in de gaten houden en moest er voor DELPHI en ZEUS voldoende overblijven. Onder zijn druk is een gedeelte van de L3 produktie afgesplitst naar Nijmegen.

Dit heeft tot een verdieping geleid van de samenwerking met de Nijmeegse groep waar U Wolfram Kittel al zo treffend over heeft horen spreken en ik dank hem voor zijn hartelijke woorden. Ik dank Remy Van der Walle, zijn inspanningen bezorgden mij een bijzonder hoogleraarschap. Onze vriendschap is later in Genève begonnen. De mogelijkheid tot het geven van het college elementaire deeltjes fysica kreeg ik door Wolfram aangereikt, hem ben ik erkentelijk daarvoor. De verbaasde en soms zelfs, het is zeldzaam, bewonderende blikken in de ogen van studenten als de berekening van de levensduur van het neutron uit het eerste orde Feynmann diagram weer leidde tot een getal enigzins in overeenstemming met de meting, maken de dagen goed.

De periode 1991 tot het midden der negentiger jaren ben ik in Amsterdam onder mijn derde directeur Karel Gaemers. Nieuwe studenten dienden zich aan, Els, Monty, Bob, Kees en Sandra zijn er bijgekomen. De werkzaamheden voor het eerste LHC committee,  Rubia nodigde mij daartoe uit, hielden mij van de straat. Beste Karel, jouw lovende en vriendelijke woorden hebben mij verrast en getroffen.

Eén ding moet mij nog van het hart. Alle resultaten van LEP wegen voor mij niet op tegen mijn deelname aan de ontdekking van de 3-jet gebeurtenissen bij DESY in Hamburg. Het is prachtig te weten dat de LEP resultaten iets hebben bijgedragen aan de beslissing van die lui in Zweden om de twee Nederlanders ,'t Hooft en Veltman, te eren. Dat is mooi meegenomen. Voor mij is het bij voortduring in overeenstemming zijn met het Standaard Model van al die metingen tien jaar lang om hoorndol van te worden. De jongelui zou ik willen toeroepen: Doe er in Godsnaam wat aan! Vindt iets dat er mee in tegenspraak is. Het kan niet waar zijn dat wij tot Sint Juttemis, pardon de Planck massa, moeten wachten voordat zal blijken dat het electron geen puntlading is.